24 grudnia, szczególny dzień w naszych domach. Wigilia Bożego Narodzenia. Staramy się w jak najlepszy sposób kultywować ten dzień. W ciągu dnia przygotowywanie potraw świątecznych strojenie choinki, pakowanie prezentów. Kulminacją tego dnia jest uroczysta kolacja. Wszyscy znamy te chwile. W różnych częściach kraju może przeważać tradycja wschodnia, w innych zachodnia, ale zawsze polska. A czy Wigilia w dawnej Polsce różniła się od współczesnej?

Tradycje, obrzędy wigilijne

Tradycje i obrzędy świąteczne różniły się między sobą w miastach i wsiach. Wynikało to oczywiście z zasobności kiesy oraz specyfiki życia w miastach i na wioskach. Z czasem do naszych czasów różnic wielkich nie ma, podobne obrzędy i wierzenia są na wsiach i miastach. Spójrzmy i być może przypomnijmy sobie niektóre. 

Pierwsza gwiazdka

Wszyscy domownicy zbierali się przy zastawionym stole, w oczekiwaniu pojawienia się pierwszej gwiazdki na ciemniejącym nieboskłonie. (Ciekawostka: W tym roku w Polsce pierwsza gwiazdka pojawi się w godz. 15.30-16. Tegoroczną rolę gwiazdki przejmuje planeta Wenus). Gospodarz, modlił się, łamał opłatkiem z domownikami i składał im życzenia. Pierwsza gwiazdka to symbol Gwiazdy Betlejemskiej, która wskazała Trzem Mędrcom miejsce narodzin Jezusa. Wypatrywanie pierwszej gwiazdki, to nie tylko oczekiwanie na sygnał, kiedy można zasiąść za stołem. Ten dość niepozorny zwyczaj jest głęboko wpisany w rodzinną tradycję, łączy pokolenia, jest czasem refleksji i radości.

12 potraw

Na wigilijnej wieczerzy musiało być 12 potraw. Liczba ta symbolizuje 12 miesięcy w roku lub 12 Apostołów. Potrawy przygotowywano na Wigilię z szacunkiem dla płodów ziemi. Każda z potraw miała swoje znaczenie symboliczne: 

1. Barszcz czerwony z uszkami, symbolizuje długowieczność i dobre zdrowie. Jedno z podstawowych dań wigilijnych;
2. Ryba (bardzo często karp, choć ostatnio się to zmienia), spożywanie ryby w wigilijny wieczór ma przynieść dostatek i zdrowie. Ryba to także symbol Jezusa, płodności i nowego życia.
3. Pierogi z grzybami i kapustą. Kapusta ma być odpowiedzialna za siły witalne i dostatek. Pierogi to jedno z podstawowych dań wigilijnych. Zjedzenie pierogów w Wigilię ma przynieść szczęście. 
4. Kutia. Danie o wschodnich korzeniach z maku, miodu, pszenicy i bakalii. Ma przynieść długie życie, zdrowie i pojednanie z Bogiem.
5. Kluski z makiem. Chcesz mieć urodzaj i dostatek, jedz w Wigilię kluski z makiem.
6. Susz owocowy, a dokładniej kompot z suszonych owoców. Symbolizuje długowieczność, zdrowie, miłość. Kompot z suszonych owoców doskonale wpływa na trawienie, więc warto go pić także w całe święta.
7. Śledź. To symbol wyrzeczeń i postu. Na wigilijnych stołach pojawia się w wielu postaciach (marynaty, sosy majonezowe, śmietanowe), z różnymi dodatkami.
8. Bigos. Wigilijny bigos to w zasadzie kapusta z grzybami, bez dodatku mięsa czy wędlin. Jest symbolem sił witalnych i szczęścia.
9. Racuchy drożdżowe. Ich zjedzenie ma przynieść szczęście i powodzenie w nowym roku. Często zastępują drożdżowe wypieki.
10. Zupa grzybowa. Grzyby mają przynieść szczęście i powodzenie. W zależności od regionu na stole wigilijnym występuje wymiennie z barszczem.
11. Makiełki. Potrawa regionalna z maku, pieczywa, miodu. Często podawana na Śląsku, ale jej odmiany znajdziemy także w Wielkopolsce, okolicach Łodzi czy Zagłębiu. Makiełki mają przynieść powodzenie i dobrobyt w przyszłym roku.
12. Groch z kapustą. To gwarancja płodności i zdrowia.

Oczywiście nie są to jedyne potrawy obowiązujące w Wigilię. Wszystko zależy od naszych zwyczajów rodzinnych i rejonów pochodzenia. Jedne potrawy pojawiają się w całej Polsce, inne tylko w niektórych regionach.

Sianko pod obrusem

Powszechnym zwyczajem było umieszczanie pod obrusem wiązki siana. Było to bezpośrednie nawiązanie do ubogiej stajenki, miejsca przyjścia na świat Pana Jezusa. Symbolizowało urodzaj i dobrobyt.

Dodatkowe nakrycie przy stole

Na stole pojawiało się zawsze dodatkowe talerz dla niespodziewanego gościa. Ten zwyczaj miał być symbolem otwartości dla przyjęcia i zaopiekowania się kimś potrzebującym pomocy, poczęstunku, dachu nad głową. 

Przesądy i wróżby

Wigilia to także czas wróżb i przesądów rodem z tradycji słowiańskiej. Wierzono, że gdy pierwszym gościem będzie mężczyzna, przyniesie on pomyślność. Łuska karpia, miała zapewnić dobrobyt. Zakazane były głośne rozmowy, szycie i zamiatanie. Podyktowane to było wiarą, że w dzień Wigilii domy nawiedzają duchy przodków i należy je uszanować. 

Dawna Wigilia, choć może trochę odległa od dzisiejszych czasów była spoiwem tradycji, kultury, religii. Dbajmy o to, aby dzisiejsze świętowanie niosło te same wartości.