Świąteczne zwyczaje w Polsce i na świecie

Święta Bożego Narodzenia to święta chrześcijańskie. Obchodzone są przez katolików, protestantów i prawosławnych. I choć sama tradycja świąt powinna mieć wymiar religijny, bardzo się skomercjalizowała i często jest obchodzona w krajach dalekich od chrześcijaństwa w sposób laicki, bez wymiaru religijnego. Spójrzmy na zwyczaje Bożonarodzeniowe w Polsce i innych krajach.

Polska tradycja Świąt Bożego Narodzenia

Pisząc o zwyczajach związanych z Bożym Narodzeniem, musimy zdać sobie sprawę z tego, że dzisiejsza Polska jest miejscem, gdzie przenikają się zwyczaje dawnych ziem wschodnich i dzisiejszych zachodnich. Oczywiście są elementy wspólne, które wywodzą się z dawnych wieków, kształtowanych przez tradycję chrześcijańską a czasami nawet pogańską.

Choinka

Tradycja ozdabiania iglastego drzewka w okresie Bożego Narodzenia datuje się na wiek XVI, choć prawdopodobnie jego korzenie sięgają wcześniejszych czasów. Pierwsze wzmianki o choinkach, w dzisiejszym znaczeniu mówią o Alzacji. Wielkim propagatorem ozdobionych drzewek był Marcin Luter. Dzięki temu, w protestanckich Niemczech zwyczaj stawiania choinek w domach w okresie świąt stał się bardzo popularny. Nieco później, zwyczaj ten przyjął kościół katolicki. W Polsce choinki pojawiły się w XVIII i XIX wieku. Początkowo w miastach, a potem także na wsiach wypierając tradycyjną jemiołę czy udekorowany snopek zboża. Do ozdabiania świątecznego drzewka przystępowała cała rodzina w Wigilię. Jako dekoracje wykorzystywano cukierki, owoce, orzechy, ozdoby z papieru i sreberka. W dzisiejszych czasach choinka jest niezbędnym elementem świątecznego wystroju. Światełka, wymyślne bombki, łańcuchy trafiają na gałęzie świerków, jodeł, sosen i sztucznych drzewek. I choć w świątecznych przygotowaniach, często brakuje czasu, polecamy robienie ozdób choinkowych własnoręcznie. Takie dekoracje są najlepsze!

Wolne miejsce przy stole

Nie jest to bardzo stary zwyczaj, ponieważ żadne źródła historyczne tego nie potwierdzają. W jednych domach szykuje się talerze i wolne miejsce dla wędrowca, który nie powinien być sam w Wigilię. Inne tłumaczenie tego zwyczaju mówi, że to puste miejsce dla ducha bliskiej osoby, która odeszła.

12 potraw wigilijnych

Liczba potraw według tradycji wiąże się z 12 apostołami. Choć od 2003 roku w Wigilię post nie obowiązuje, są to z reguły potrawy bezmięsne. Dominują ryby (karp, śledź, dorsz) oraz typowo polskie potrawy jak wazy z zupą grzybowa, barszcz oraz pierogi z kapustą i grzybami, kluski z makiem, groch z kapustą, kutia, kompot z suszu, makowiec i sernik.

Opłatek

Zwyczaj dzielenia się opłatkiem pochodzi z XVIII wieku. Ta tradycja znana jest nie tylko w Polsce, ale także we Włoszech, w Czechach i Słowacji, na Litwie, Węgrzech i Ukrainie. Symbolizuje on Ostatnią Wieczerzę i zwyczaj dzielenia się chlebem z bliskimi. Często jest pretekstem do chęci pogodzenia i przeprosin.

Siano pod obrusem

Starosłowiański zwyczaj, który w swojej genezie miał zjednać bożka Ziemiennika, opiekuna stepów, łąk, kurhanów i wzniesień poświęconych bogom. Z czasem, zwyczaj umieszczania siana w pomieszczeniu gdzie spożywano kolację wigilijną, miał przypominać miejsce narodzin Jezusa, betlejemską stajenkę. Jak pisał Wacław Potocki w XVII wieku:

Stary zwyczaj w tym mają chrześcijańskie domy
Na Boże Narodzenie po izbie słać słomę,
że w stajni Święta Panna leżała połogiem…

W dzisiejszych czasach zwyczaj ten symbolizuje wiązka siana umieszczona pod obrusem wigilijnego stołu.

Boże Narodzenie na świecie

Na Dalekim Wschodzie, gdzie chrześcijan jest mało, Boże Narodzenie jest świętem komercyjnym. W Chinach są to Święta Czcigodnych Urodzin. W Wigilię Chińczycy idą na uroczysty obiad w restauracji, a potem bawią się w klubach i dyskotekach. W czasie świąt otwarte są wszystkie sklepy i galerie handlowe - to czas wielkich zakupów. Sklepy i domy przystrojone są w kolorowe ozdoby, są także piękne choinki. W Japonii czas świąt spędza się przy kubełku z KFC. Nowy zwyczaj pochodzi z 1974 roku, kiedy emitowana w telewizji reklama tej sieci podbiła serca Japończyków. Czas świąt w Australii i Nowej Zelandii to okres lata. Święty Mikołaj przybywa na desce surfingowej, ubrany w szorty i koszulkę z krótkim rękawem, a zamiast reniferów deskę ciągną delfiny. Z uwagi na to, że oba kraje są kulturowymi tyglami trudno określić typowe dania świąteczne w tej części świata. W Kenii domy i kościoły przystrojone są w kolorowe ozdoby, balony, wstążki a w świąteczne drzewko przeistacza się cyprys.

Boże Narodzenie jest obchodzone w szczególny sposób w krajach chrześcijańskich. To święta rodzinne i pełne tradycji. W krajach gdzie dominuje inna religia, mają inny aspekt, jednak także przyjmowane są z radością i duchem świąt.